Σε περιόδους κρίσης όπως αυτή που διανύουμε καλό είναι να γυρίζουμε πίσω και να προσπαθούμε να δούμε τι μπορεί να μας διδάξει η ιστορία, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αλλά και να προσαρμοστούμε στο νέο τοπίο που ανοίγεται μπροστά μας.
Ιαπωνία
To 1853, ένας «Μαύρος Κύκνος» με την μορφή ενός αμερικάνικου στολίσκου τεσσάρων πλοίων υπό την ηγεσία του αρχιπλοίαρχου Matthew C. Perry φτάνει στην Ιαπωνία, στο λιμάνι του Τόκιο, και την «αναγκάζει» να αλλάξει για πάντα. Η Ιαπωνία με την απειλή των όπλων αναγκάζεται να σπάσει τον αυτοπεριορισμό 220 χρόνων και να ανοίξει τις αγορές της στο αμερικανικό εμπόριο.
Οι Ιάπωνες καβάλησαν το κύμα της αλλαγής και το ενσωμάτωσαν στο DNA τους. Μιλάμε για ένα εντυπωσιακό, απροσδόκητης κλίμακας μετασχηματισμό της κοινωνίας από το παραδοσιακό φεουδαρχικό σύστημα στο καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής και οργάνωσης.
Corona Virus
Στις μέρες μας ο «Μαύρος Κύκνος» του κορωνοϊού έρχεται να επιταχύνει τις εξελίξεις και να αναδείξει τις μεγάλες καπιταλιστικές αντιθέσεις που δημιουργούνται από την υποχώρηση της Αμερικής σαν παγκόσμιας υπερδύναμης και του δυτικού συστήματος γενικότερα.
Ο ιός έρχεται σαν συνέχεια των εμπορικών πολέμων, της τελευταίας περιόδου, της Αμερικής και του προστατευτισμού που προσπαθεί να επιβάλει στην οικονομία της με την επιβολή δασμών σε εισαγόμενα προϊόντα. Έρχεται σαν συνέχεια της προ δεκαετούς και κάτι κρίσης των στεγαστικών δανείων. Ο δυτικός καπιταλισμός είναι στην εντατική, περιφερειακές δυνάμεις, κυρίως στην Ασία, προσπαθούν να μπουν στο προσκήνιο.
Το κρύο πιάτο της ιστορίας
Μοιάζει το παράδοξο της ιστορίας, η Κίνα «στέλνει» τον ιό στην Δύση μέσα από τα τουριστικά ρεύματα που τόσο πολύ έχει ανάγκη. Κάτι σαν εκδίκηση για το χαμένο τρένο του πρώτου καπιταλιστικού κύματος (1850-1911) και της ανάμειξης των δυτικών στα εσωτερικά της Κίνας (ο χαμένος «πόλεμος του Οπίου», η επανάσταση των Taiping με τους 20 εκατομμύρια και πλέον νεκρούς και της εσωστρέφειας που ακολούθησε μέχρι την πτώση της τελευταίας κινεζικής δυναστείας στις αρχές του 20ου αιώνα.
O Μάρξ και τα βασικά
Πιο εύστοχα από όλους ο Μάρξ περιγράφει πως ο καπιταλισμός αναγεννάται μέσα από τις στάχτες του. Οι κρίσεις είναι αυτές που μετασχηματίζουν τις παραγωγικές δυνάμεις που έχουν δημιουργηθεί στις περιόδους ηρεμίας από το ίδιο το σύστημα και δημιουργούν νέες ευκαιρίες από τα συντρίμμια.
Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να υπάρχει αν δεν κινείται και δεν μετασχηματίζεται συνεχώς. Ανάλογα τον βαθμό της κρίσης, μπορούμε να δούμε ιστορικά και εναλλαγές στους κεντρικούς παίκτες και στα νέα κέντρα εξουσίας και ισορροπίας.
Αναστροφή της Παγκοσμιοποίησης;
Το ξέσπασμα του κορωνοϊού συμπίπτει με μία περίοδο αναδίπλωσης, με την επιστροφή στα εθνικά συστήματα. Το μεγάλο στοίχημα λοιπόν αυτής της περιόδου είναι αν θα έχουμε μία συνέχεια στην αναστροφή της παγκοσμιοποίησης με κλειστά σύνορα, περιορισμούς στην κίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων ή θα οδηγηθούμε σε μία νέα ενδιάμεση φάση.
Ποτέ μην λες ποτέ
Το σίγουρο είναι ότι αυτή η κρίση θα φέρει και άλλη καθώς βαδίζουμε σε ένα πολυπολικό σύστημα, χωρίς ξεκάθαρους κερδισμένους, το οποίο θα δοκιμάζει συνεχώς τις αντοχές του. Μια τέτοιου τύπου παγκόσμια εξάρτηση των κρατών και πολυπλοκότητα δεν έχουμε νομίζω ξαναδεί.
Επανεκκίνηση με την κρατική εγγύηση
Όσο γράφονται αυτές οι γραμμές βλέπουμε μία «πολεμικού τύπου» προσπάθεια συντήρησης και επανεκκίνησης της οικονομίας από τα κράτη. Θυμίζει αρκετά τις μεγάλες καταστροφές του παρελθόντος και την κεϋνσιανή κρατική παρέμβαση με τα «λεφτά από τα ελικόπτερα».
Είναι γνωστό ιστορικά άλλωστε ότι όταν ο καπιταλισμός έχει θέμα «κουρνιάζει» στην αγκαλιά του κράτους. Οντότητες όπως οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα «κάψουν» δισεκατομμύρια για να υποστηρίξουν τις οικονομίες τους, τις εταιρείες πρωταθλητές τους και να καταφέρουν να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους.
Ο αγώνας και οι προκλήσεις για τις επιχειρήσεις
Οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσουν στην «πολεμική λογική» της μνημονιακής περιόδου. Η οικονομική κρίση ανάγκασε τους Έλληνες επιχειρηματίες να προσαρμοστούν και να βρουν λύσεις σε συνθήκες πίεσης και περιορισμένης ρευστότητας.
Το κράτος στην δεδομένη χρονική στιγμή και με την εγγύηση του Ευρωσυστήματος θα δώσει κάποιους περιορισμένους πόρους (ελπίζω τελικά σε ικανοποιητική ρευστότητα) που θα «αγοράσουν» λίγο χρόνο για διαδικασίες γρήγορου μετασχηματισμού στην νέα κατάσταση.
Ο τουρισμός στην δεδομένη συγκυρία δεν θα είναι το δυνατό αλλά το αδύναμο στοιχείο μας καθώς όπως δείχνουν τα δεδομένα θα πάρει χρόνο για να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση.
Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ο γρήγορος ψηφιακός μετασχηματισμός των κρίσιμων εταιρικών και κρατικών διαδικασιών είναι μονόδρομος. Αν ακόμα δεν είχαμε να αντιμετωπίσουμε όλες αυτές τις νέες καταστάσεις θα έπρεπε να αφουγκραστούμε και να ενσωματώσουμε όσα «εξωτικά» έρχονται και όσα ήδη μας αλλάζουν όσα ξέραμε και πιστεύαμε ως σταθερές.
Θα αφήσω για το κλείσιμο μερικές λέξεις – έννοιες που μου έρχονται τώρα στο μυαλό όπως οι: κλιματική αλλαγή, 5G, AI, αυτόνομα και ηλεκτροκίνητα οχήματα κ.α
Μία νέα Οδύσσεια
Ξεκινάμε μία νέα Οδύσσεια λοιπόν… Θα χρειαστεί το κράτος να λειτουργήσει σε νέες συνθήκες. Σε στοχευμένες άμεσες παρεμβάσεις αλλά και με έμφαση στον στρατηγικό σχεδιασμό των επόμενων κινήσεων μαζί με τον ιδιωτικό τομέα της χώρας.
Που είμαστε και που θέλουμε να πάμε… Η Ελλάδα θα πρέπει να εκμεταλλευτεί την ευελιξία της, την γεωγραφική της θέση και να χτίσει συμμαχίες χωρίς στεγανά και δογματισμούς.
Απαιτείται υπομονή, σχεδιασμός, αλληλεγγύη, προσαρμογή και ανοιχτά μυαλά!
(Αρχική δημοσίευση άρθρου στο emea.gr)